Thursday 29 September 2011

Mizo Thu leh Hla a sulsutu te

 Biakliana
    August 26, 1918-ah a lo piang a. A pa chu Rev. Liangkhaia a ni a, a nu chu Ngurchhuani a ni. Kum 5 mi lek a nih hian a nuin a thihsan a; amaherawhchu a pa hian a nu nau Ngurliani chu nupui -ah a neih leh tâk avângin fahrah chan chang lovin enkawlna ṭha tak hnuaihah a seilian a. A naupan lai aṭnga uluk taka enkawl a nih hi a dam chhûng tawite-ah hian a nun a khalhngil ṭha hle a ni.
    Biakliana hi lehkha zir peih leh taima tak,  a thil tih lam chu mipuitling te anga tihtakzeta ti mi a ni a. Sikul kal hauh lovin 1928 khân Lower Primary a bei ve a, a tiṭha hle nghe nghe. 1931-ah Middle English a zo leh a, a kum lehah Silchar-ah High School kalin kum hnih emaw lek a awm hman a, Shillong lamah a insawn leh a, kum hnih vel bawk a awm leh hnuah Calcutta University lamah a kal ve leh ta thung a, 1936 khân Matric chu 1st Division-ah a pass a. Intermediate of Arts (I.A.) zirin Gauhati Cotton College-ah a lut a, 1st Year ṭha taka zovin a phûr chho hle a. Nimahsela, mihring te nunah hian vanneihna ringawt hian hmun a lo chang kum khua lo tawp mai. Misual berte pawh an thi a, an nâ a, chutiang bawkin miṭha berte pawh. Biakliana pawh a hun laia natna ṭihbaiawm tak T.B natna chuan a man ve ta! A hunlai chuan tihdam theih loh natna a la ni a. Natna ṭihbaiawm takin a man tâk avângin a zirlai chu chawlhsan loh theih a ni ta lo a. Hreh tak chungin a zirlai chu a chawlhsan ve ta a.
    Rilrunâ tak chungi Aizawl-ah a lo haw a, Durtlang Damdawi inah enkawl a ni a, in te an sak-sak a, tah chuanb Kaphleia nen an awm a. ṭhat lam a pan zêl avângin Saitualah awm dam turin hruai chhoh a ni a, hun engemaw chen a awm hnuah ṭhat lam a pan zêl avângin  kum 1941 khân a châk ber ṭhin, Pathian thu zir turin Cherra Theological College chu a pan leh ta a, Reipawh a awm hmain a natna ngai bawk chuan a tlâkbuak leh ta!! Robert Hospital, Shillong-ah October 19, 1941 khân Kum 23 mi lek niin mual a liam ve ta. A ruang hi Jaiaw thlanmual, Shillong-ah phûm a ni a.
    Biakliana hi zaidam ngungchang mawi tak, mi hneh thei tak a ni a. Mi te ngainat leh zah em em, an nel viau lawi si a ni.  Saituala a awm lai hian khawtlang tan hna pawimawh tak a thawk a, ṭhalaite hruai ṭha tur pawl Boy’s Scout, Rover Scout, Wolf Club, Blue Bird leh Girl’s Guide dinchhuaktu a ni. Ṭhalai Pawl tih a  ho a an din chu a hlawhtling hle a, YMA pawh hi Saitualah chuan 1980 hnu lamah a ding ve chauh a ni.
    Thawnthu sawi leh ziah thiam tak a ni a. Amah a inchhiar zau bawka a thu leh hla a ngaihnawm thei hle. A awm tawhnaah chuan a kil bial laih ṭhin a ni awm e. A sawi mai ni lo a ziah pawh a thiam zia a kut chhuak pahnih HAWILOPARI     leh LALI kan chhiar chuan a chiang hle.
    Kum 1936 khân Gauhati Cotton College-a I.A. a zir lai in Hawilopari tih thawnthu hi a ziak a, chu chu Mizo Novel kan neih hmasak ber a lo ni ta a ni. Chumi hnu kum 1937-ah LALI (Lalawmpuii) a ziak leh a, chu chu Mizo Novel pahnihna niin Short Story hmasaber a ni bawk.
    HAWILOPARI : A thawnthu hi a hiam lo hle a, Unau khawngaihthlâk, fahrah rethei tak nun, harsatna hrang hrangin a phuar vel, Vai lianin harsatna belhchhah a, chutih kara chhanchhuaktu lo lang ta chanchin a ni a, a ngaihnawm hle. A hun lai târ lan ni lo mahse vailen lai vela thil thleng angin a ziak a, Mizo History-a innghat thawnthu ṭhatak an ni. Historical Novel an tih ang hi a ni.
    LALI : Thawnthuah hian Biakliana chuan Mizo hmeichhe dinhmun tarlang pahin Kristian sakhaw zirtirna hrûla Love Story ngaihnawm tak a duang chhuak a. Pastor fap, Pathian Thu zir châk êm êm ina Kristian sakhaw hmehbela thawnthu a phuah hi a inhmeh hle a ni. LALI thawnthu hian kum 1939 - 1940 vela Mizo Zirlaipawl (MZP) in a buatsaih, “Mizo Hmeichhe Chan” tih intihsiakah lawmman pakhatna a dawng nghe nghe a ni.
    A thawnthu hmasa pahnihte hi a nêp lo hle a ni. A thawnthu ruangâm a ṭha a, mihring zia a târlang chiang hle. Ṭawngkam tluang tlam leh fiah fai tak, ngaihnawm hle si kum 60 emaw vel lai kal taa Mizo tlangval naupang tak, a thih pawha kum 23 emaw chauhin a  lo ziak thei hi fak tlâk a ni a, chawmawi a phû hliah hliah a ni.
    Thawnthu mai a ni nêm hla phuah, lehlinah pawh a duai lo hle, a hla phuahte hian sak a hlawh hle a ni.  In neihna hla kan sak lâr tak Kristian hlabu a pawh chuang phâk
    Chungkhuanulêng ruat sain
    Inneihna a lo awm...
tih hi Sankey hla thlûk hawhin a thu hi  phuah a ni.
    1. Lungngaih ni a awm ṭhin
    2. Chhandamtu’n kawng tluanin min hruai
    3. Zotui thiangte lung dem dem la.
Lehlin pawh a nei nual bawk.
    “Inte-thawveng”-a Kaphleia nen an awm lai hian CHHURA chanchinbu an chhuah \hin a; CHEMTATRAWTA CHANCHIN pawh a ziak bawk. A kutchhuak ṭhenkhat chu hmuh hleihtheih loh a ni ta, a pawi hle.
    A thlân lungah chuan ti hian a inziak
    L.BIAKLIANA
    College Student
    P. August 1918
    Th. October 1941

    Hei hi hriatrengna lo chang se,
    Lalpa rawngbawla hrân tum val \ha
    Chatuan chawlhnaah a kal ta e,
    Sakhming chul lo tur Lalbiakliana

        A pa Rev. Liangkhaia

A pa sawi ang ngei hian zofate zingah Thawnthu lama hma min sial saktu Biakliana hming hi a a dai tawh dawn lo a ni.
(College Student tih khi “Ziak mite chanchi” tih lehkhabu-ah chuan Sutdent tih a ni a chhutsual palh  nih ringin ka rawn correct nghal a ni e, ka tisual zâwk a nih chuan min hrethiam turin ka ngen a che u.)

Wednesday 28 September 2011

Mizo Thu leh Hla a sulsutu te


A. Thanglura

    Pa pakhat nih tling Aloysiua Thanglura hi ni 3 December 1926 khân Sairangah a lo piang a. Aizawl Thakthing Venga a Pu Vanhlira hnenah lehkhazirin a awm a, 1936-ah Lower Primary a zo a, 1940-ah Middle a zo leh a. St. Anthony’s High School, Shillong-ah zir zawmin 1946-ah Matric a pass a. Shillonga Cotton College-ah a zir zawm zêl a. Kum laklawhah St. Anthony’s College, Shillong aṭangin B.A. a zo a. Law College lamah kal leh in Gauhati aṭangin B.L chu 1954 khân a pass leh bawk a, Mizo zinga a hmasa ber a ni nghe nghe.
    Mizoram politics-ah lutin, Mizo District Council inthlan hmasa ber 1952-a thlan tlin Pu R. Thanhlira chhuahsan hmun ruakah chuh ve a rilrûk a. Mahse mi thar a la nih avângin a rin aiin a lo harsa Councillor a ni chho ta zel a, Hêng hun lai aṭang hian a thawm a ṭha hle a, a mah pawhin, ‘Mizo Union Perhtê’ a inti ve ngat a ni. Kum 1954-a Pu R.B. Chawnga hmun ruakah thlan tlin a ni ve  ta.
    Mizo Union hotu lawk zingah a tel zel a, General Secretary te Vice President dinhmun te aluah a. Tin, kum 1954-ah Assam MLA atân thlan tlin a ni a, Assam Congress Party zawmin Shillong-ah a awm a, Parliamentary Secretary rei lo deuh a vawn hnuin, Chief Parliament Secretary-ah hlân kai a ni a. Tin, 1960 July thla khân All Party Hill Leaders Conference-ah Chairman a tân thlan a ni.
    Congress Party chu Mizoramah ni 10 August 1961 khâna din a. Kum 1962 khân Assam Congress MLA aṭangin MP (Rajya Sabha)-ah thlan tlin a ni a, 1967 thleng a vuan. Kum 1967-ah Assam MLA-ah thlan tlin a ni leh a, ni 6 November 1970 aṭangin Assam sawrkar Cabinet Minister a ni a, Mizo zinga hetiang hmun luah hmasa ber leh awm chhun a ni ta, January 1972 thleng a vuan a ni.
    Pu A. Thanglura hi mi thil hre zau tak, a ni a, tîm mang hauh loa thil sawi bawrh bawrh mai, mite inhmeh leh dik angreng tak, nuihzatthlâk tak sia fiamthua sawisak thiam êm êm, a hnuah mite pawhin an sawi chhawn fo ṭhin khawpa ṭawngkam bungrua nei ṭha em em a ni. Mite hriatreng tur ṭawngkau chheh fiamthu a ngah hle.
    A upat deuh hnu hian a bawrhsawm ve hle a, politics a chawlhsan hnuah lehkhabu a ziak a, chungte chu:
    1. Zoram Politic Lumlet Dân (Bel keh phuar khawm tui pai thei lo) tih chu 1983 khan phek 291 lai a chhah in a chhuah a ni a. He lehkhabu hi chhiar a nuam em em a, amah hrechiang deuh te phei chuan a ma bula a titi ngaithla ang deuhthawah min siam e an ti hial. Nuih pui kak kakna tur tam tak a awm. Mizoram Politics inher vel tarlanna a ni a. Ni a a hriat Mizoram politics virvel te, hruaitu hrang hrangte dinhmun leh nia a hriat dân tim mang lo a a sawina a ni. Chhiar a manhla hle. Pu B. Lalthangliana chuan “He lehkhabu kan chhiarin amah kâwm ang maiin a zia a nemkhai thiam êm êm hi a danglamna tak a ni awm e” a ti hial. Mizoram Politics zir duh chuan chhiar ngei ngei chi a ni.
    2. Mihrâng leh Sahrâng I & II . Hei pawh hi pui tak a ni. Phek 258 vel a ni a, sawi kawp nghal law law mai ila. He lehkhabuah hian thlûr bik a nei lo a, thil chi hrang hrang a khung khawm a ni ber mai. Tu emaw sawi dan takah a Hmâr bai a ni ber mai e. Mizo hnam chanchin, Krista Pasaltha te, Dullai sial leh Vankal sial te, Sangha Assembly te Sairang chanchin leh a tobul thlengin a bilh a. Tin dara thingpui huana Keimi te, India rama Sai hmingthang leh sa hlauhawm ṭhenkhat te,  Di-biahnemi te a ziak a. a khungkim hle a ni.
    A lehkhabu pakhat ang bawk khan chhiar a nuamin a nuihzatthlak angreng leh hle a. A ngaihnawm in a bengvar thlak khawp mai. Amah kawma, a bula awm ang mai a thu a kalpui leh thiam hi a namai loh zia a pholang chiang khawp mai.
    Mizo paah chuan pa chhuanawm leh thawm nâ, a tih lam chu nêk hraih chi, thil a sawi pawh a zai hraih khawpa ti na thiam, huhâng ngah tak a ni. Amah hi a indah sang in a inti sang ngai lo a, miten an dah sangin a thu an ngai chân zawkna hian miropui a nih zia a tarlang chiang hle awm e. He tiang khawpa mi ropui hi nimahse Thihna chuan a chungah ro a rel ve ta tho a ni Kum 1996 kha a MIZO THU LEH HLA lama sulsutu chu mual a liam ve ta a ni.
.Zofate he leilunga kan awm ve chhung chu a hming hi a dai tawh kher lovang.

Wednesday 14 September 2011

Tun nge Nakin

Tarte leh Ṭhalaite thihna hian danglamna tak a nie tlat a sin, tarte chuan thihna an pan a, ṭhalaite chu thihna hian min pan a sin... Kum za damtura hnathawh a, naktuka thi tura ṭawngṭai leh nun hman uluk hi a lo va ngai tak êm.. I nunah khân Tun kha a pawimawh em em a, Tun kha I Siamtu Pathian tân i pe dawn nge, I nakin hun pêk i tum zawk? Nakin nei lo hian mual i liam mai lovang maw..